Στον καιρό των πα(πανδρε)λαιολόγων...

Της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΑΔΟΥ Καθηγήτριας-Διδάκτορος Πολιτικής Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (marpolychroniadou@yahoo.gr)

Εν τω τυχόντι σχοινίω

ουκ απάγχεται

(Με τυχαίο σκοινί

δεν κρεμιέται κάποιος)

Βυζαντινή παροιμία

Ο Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος (1259-1332) ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1282-1328), μεγαλύτερος γιος και διάδοχος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου. Συμβασίλευσε για μία δεκαετία με τον πατέρα του (1272-1282). Ο Ανδρόνικος Β' κατείχε το θρόνο σε μία εξαιρετικά δύσκολη για τη βυζαντινή αυτοκρατορία περίοδο. Εφάρμοσε παθητική πολιτική στις σχέσεις του με τους Δυτικούς. Υπό το φως των εντονότατων οικονομικών δυσκολιών τις οποίες κληρονόμησε, προχώρησε σε δραστικές περικοπές των στρατιωτικών δαπανών. Η αδυναμία του Ανδρόνικου να αναστρέψει την καταστροφική πορεία του κράτους, η πείνα, η φορολογία, η ερήμωση της Θράκης και της Ελλαδικής χερσονήσου, αλλά και η...
ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία, τον κατέστησαν εξαιρετικά αντιδημοφιλή.

Στο εσωτερικό του κράτους ο Ανδρόνικος κατέβαλε προσπάθειες για αναδιοργάνωσή του. Παρά τις άοκνες προσπάθειές του και τη βούλησή του για σωτηρία, ο διστακτικός και αδύναμος χαρακτήρας του, αλλά και ορισμένες τραγικά λανθασμένες αποφάσεις, σε συνδυασμό με μια σειρά από δυσμενείς εξωτερικές εξελίξεις, ανέστειλαν την όποια αμυδρή ελπίδα ανάκαμψης του κράτους είχε διαφανεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα του.(1)

Στο Βυζάντιο κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα, οι άρχοντες απαλλαγμένοι από φορολογικές υποχρεώσεις αύξησαν την περιουσία τους ζώντας μια ζωή γεμάτη ανέσεις και προνόμια, ενώ τα αγροτικά κτήματα μειώνονταν συνεχώς, επειδή τα απορροφούσαν οι μεγάλοι γαιοκτήμονες και ο λαός ζούσε σε αθλιότητα. 

Για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση που ξέσπασε, ο Αδρόνικος ο Β' ο Παλαιολόγος επέβαλλε νέους φόρους στο λαό και τα χρήματα που εισέπραττε χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για να εξαγοράσει ο αυτοκράτορας την ειρήνη από τους ισχυρούς γείτονές του. 

Οπως σημείωνε με πικρή ειρωνεία ο ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς, η στάση αυτή θύμιζε τους ανθρώπους εκείνους, οι οποίοι για να εξαγοράσουν τη φιλία των λύκων, κόβουν τις φλέβες τους και τους δίνουν να πιουν από το αίμα τους. Ετσι, το Βυζάντιο ήταν επόμενο να οδηγηθεί στην κατάρρευση διότι δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που δημιούργησε ούτε να αμυνθεί για την ύπαρξή του.(2)

Στην Ελλάδα στη διάρκεια του 21ου αιώνα, η πολιτική νομενκλατούρα που κυβέρνησε τα τελευταία χρόνια τον τόπο και οδήγησε τη χώρα -μαζί με την οικονομική και τη διοικητική που την συνυπηρέτησε- στη σημερινή κατάσταση, έχοντας διασφαλισμένη την ασυλία της με νομοθετήματα που την τοποθετούν στο απυρόβλητο, συνεχίζει να απολαμβάνει των προνομίων της, ενώ μεγάλα τμήματα του λαού ζουν υπό συνθήκες φτώχειας (σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για το έτος 2008, 2 στους 5 Ελληνες ζούσαν στο όριο της φτώχειας, ενώ ο αριθμός αυτός προβλέπεται να αυξηθεί δραματικά για το προσεχές έτος).

Τα εμπορικά καταστήματα και οι μικρές επιχειρήσεις μειώνονται συνεχώς, αφήνοντας το χώρο ελεύθερο για τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες και τα καρτέλ, η τεράστια εκκλησιαστική περιουσία (μεγαλύτερη και από την κρατική) που θα μπορούσε να συνεισφέρει στην ανάκαμψη του έθνους, παραμένει αναξιοποίητη, οι μεγαλο-φοροφυγάδες παραμένουν ασύλληπτοι, το υπαλληλικό προσωπικό της χώρας μετονομάζεται σε εργασιακή εφεδρεία (από αυτούς που χρόνια το διόριζαν για ψηφοθηρικούς λόγους στο Δημόσιο), το κοινωνικό κράτος κατακερματίζεται ενώ το κομματικό συνεχίζει να βασιλεύει.

Για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση που ξέσπασε, ο Γεώργιος ο Β' Παπανδρέου επιβάλλει νέους φόρους στο λαό προκειμένου τα έσοδα που θα εισπράξει να χρησιμοποιηθούν κυρίως στην αποπληρωμή μέρους του δανείου (που είχε συνάψει η χώρα προκειμένου να απολαμβάνει η πολιτική - διοικητική - οικονομική ελίτ τα προνόμιά της έναντι των υπόλοιπων πληβείων Ελλήνων), ούτως ώστε να εξασφαλίσει ο πρωθυπουργός την επόμενη δόση του δανείου από τους ισχυρούς δανειστές του.

Παρά τις άοκνες προσπάθειες του Γεωργίου Β' Παπανδρέου για αναδιοργάνωση του κράτους και τη βούλησή του για σωτηρία, ο διστακτικός και αδύναμος χαρακτήρας του (να λάβει μέτρα όχι μόνο επί δικαίων αλλά επί αδίκων, καθαρίζοντας την κόπρο του Αυγείου, αρχής γενομένης από το κόμμα του) αλλά και ορισμένες τραγικά λανθασμένες αποφάσεις, σε συνδυασμό με μια σειρά από δυσμενείς εξωτερικές εξελίξεις, ανέστειλαν την όποια αμυδρή ελπίδα ανάκαμψης του κράτους είχε διαφανεί κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του πατέρα του. 

Ο ιστορικός του μέλλοντος ακόμη δεν έχει αποφανθεί για την τελευταία πράξη του δράματος: Εάν δηλαδή η Ελλάδα θα καταρρεύσει διότι δεν θα μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που δημιούργησε ούτε να αμυνθεί για την ύπαρξή της. Ας ελπίσουμε ότι η ιστορία δεν θα επαναληφθεί. Ούτε ως φάρσα ούτε ως τραγωδία.

ΥΓ.: Για την τρόικα δεν επιχειρούμε κανένα παραλληλισμό. Πρώτον, διότι υπακούμε στις υποδείξεις του αντιπροεδρεύοντος πρωθυπουργού περί ευθιξίας της τρόικας και δεύτερον, διότι ως φιλόζωοι αγαπάμε τους λύκους και δεν υιοθετούμε στερεότυπα που προσβάλλουν την προσωπικότητά τους (των λύκων εννοείται).

(1) Norwich, J. J. «Byzantium», Vol. ΙΙΙ-The Decline and Fall, Vasiliev, Α. «History of the Byzantine Empire, 324-1453», Ostrogorsky, G. «History of the Byzantine State».

(2) Απόσπασμα από την Ιστορία του Μεσαιωνικού και του Νεότερου Κόσμου της Β' Λυκείου.